محورهای عدالت در عصر ظهور

جامعه مهدوی، عدالت اجتماعی

به باور بسیاری از مردم پس از ظهور امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف ، همه مشکلات و گرفتاری ها در مدت کوتاهی، به آسانی از جهان رخت بر می بندد و جهان پر از عدل و داد می شود، اما در واقع چنین نیست. جهان آفرینش و تغییر و تحولات اجتماعی بر سنت ها و قوانین ثابت و تغییرناپذیری استوار است و یکی از سنت های الهی، امتحان و ابتلای ملتهای و اقوام است. جوامع بشری در این امتحان، سختی ها و مشکلاتی را برای پیامبران الهی و وارثان آنان به وجود آورده اند. امام مهدی(عج) در دوران حکومت خود، با مشکلاتی مواجه خواهد بود و رمز اصلی پیروزی امام (عج)، نه معجزه که حرکت در مسیر سنتهای الهی حاکم بر هستی است، و بهره مندی امام(عج) از امدادهای غیبی نیز بر پایه همین سنتها خواهد بود.

جامعه مهدوی، عدالت اجتماعی

به باور بسیاری از مردم پس از ظهور امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف ، همه مشکلات و گرفتاری ها در مدت کوتاهی، به آسانی از جهان رخت بر می بندد و جهان پر از عدل و داد می شود، اما در واقع چنین نیست. جهان آفرینش و تغییر و تحولات اجتماعی بر سنت ها و قوانین ثابت و تغییرناپذیری استوار است و یکی از سنت های الهی، امتحان و ابتلای ملتهای و اقوام است. جوامع بشری در این امتحان، سختی ها و مشکلاتی را برای پیامبران الهی و وارثان آنان به وجود آورده اند. امام مهدی(عج) در دوران حکومت خود، با مشکلاتی مواجه خواهد بود و رمز اصلی پیروزی امام (عج)، نه معجزه که حرکت در مسیر سنتهای الهی حاکم بر هستی است، و بهره مندی امام(عج) از امدادهای غیبی نیز بر پایه همین سنتها خواهد بود.

دین مبین اسلام به عنوان دین جاوید و جهانی، پرسش‏ها و ابهامات مطرح شده پیرامون آینده بشر را با صراحت و روشن، پاسخ داده است و در آیات گوناگون و مختلفی از سنتِ پیروزی حق بر باطل¹، خلافت و وراثت مؤمنان و صالحان در زمین²، جهان شمولی دین خدا³، استقرار آیین خدا پسندانه و تحقق صلح و امنیت جهانی و غلبه‏ راه و رسم عادلانه‏ انبیاء و پیامبران الهی خبر می ‏دهد و می‏فرماید: «ما در کتاب زبور، پس از ذکر چنین مرقوم کردیم که در آینده صالحان و پاکان، وارثان زمین خواهند شد و روی زمین برای همیشه از عناصر و حاکمیت جور و ستم، پاکیزه، خواهد شد. به راستی که در این، پیامی است برای عبادت کنندگان».⁴

و در آیه‏ دیگر می‏خوانیم: «خداوند به افرادی که ایمان آورده‏اند و عمل صالح انجام داده ‏اند وعده می‏دهد که آنها را قطعاً خلیفه‏ روی زمین خواهد ساخت... و دین و آیینی را که برای آنها پسندیده، پا بر جا و ریشه‏ دار خواهد کرد، خوف و ترس آنها را به امنیت و آرامش تبدیل خواهد نمود».⁵

انبوهی از احادیث و روایات که از رسول ‏گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و ائمه علیهم السلام نقل شده است، این حقیقت را روشن ساخته ‏اند که سنن وعده شده الهی، مبنی بر نابودی ظلم، جور و بی ‏عدالتی و استقرار نظام عدالت ‏گستری که در آن دین خدا بر همه ادیان و مذاهب انحرافی، پیروز شده، پاکان و صالحان، اداره‏ امور جامعه را به دست گیرند، در زمان ظهور آخرین خلیفه‏ خداوند و وصی حق در زمین، حضرت مهدی(عج) محقق خواهد شد و آن حضرت با شمشیر عدالت ‏گستر خویش، تمامی نظام‏های فاسد را از بین برده و گوهر گمشده‏ بشر؛ یعنی عدالت اجتماعی را در پهن ‏دشت هستی به وجود خواهد آورد.

در حدیث شریفی می ‏خوانیم: «هنگامی که قائم قیام کند، عدالت در جامعه پیاده خواهد شد و با حاکمیت عدالت و برابری، ظلم و جور نابود شده و از امنیت کامل در مسیر عبور و مرور مردم "در کل جهان" به وجود خواهد آمد... حقوق غضب شده‏ مردم، گرفته شده و به صاحبانشان مستردد خواهد شد...».⁶

در حدبثی از پیامبر صلی الله علیه و آله آمده است که فرمود: «به مهدی بشارتتان می‏ دهم. او به هنگام اختلاف مردمان از میان امت من، ظهور خواهد کرد و ساکنان آسمان ها و زمین از او خشنود خواهند شد. او مال را درست تقسیم می‏کند»

عدالت اجتماعی در عصر

از ویژ‏گی های منحصر به فرد دوران حکومت حضرت مهدی(عج) که در روایات و احادیث معصومین علیهم السلام فراوان ذکر شده و مورد تأکید و توجه قرار گرفته و از برجستگی خاص برخوردار می‏باشد، استقرار عدالت اجتماعی در تمام زوایای زندگی اجتماعی بشری است. «یَملأُ الأرضَ قِسطاً وَ عَدلاً کَمَا مُلِئَت ظُلمَاً وَ جَوراً»؛ تعبیر آشنایی است که از طرق مختلف، در ده ‏ها حدیث که دوران طلایی و زندگی ‏ساز عصر ظهور را ترسیم می ‏کنند، آمده است و در پرتو اصل محبوب و دوست داشتنی عدالت اجتماعی است که نابسامانی ‏های سیاسی، ستم اجتماعی و ظلم اقتصادی، که زاییده نظام ظالمانه تبعیض، ستم و بی‏عدالتی است، سامان می‏یابد و همگان، جامه عافیت، سلامت و کرامت بر تن خواهند کرد. این جمله‏ حضرت علی(علیه السلام) که: «از عدالت خود، لباس عافیت بر تنتان کردم»⁷ با اجرای احکام، قوانین و حدود الهی و حاکمیت عدالت اجتماعی در عصر ظهور، به معنای واقعی کلمه در کل جهان، تبلور عینی و تحقق خارجی پیدا خواهدکرد.

لطافت و نسیم زندگی ساز عدالت اجتماعی در عصر ظهور، طبق حدیث شریف از امام صادق علیه السلام⁸ تا اقصی نقاط جهان و زوایای ناپیدای منازل و خانه ‏های مردم، نفوذ کرده، مأمن و مسکن آنان را گرما و حرارت خاص و ویژه ‏ای خواهد بخشید و در پرتو حرارت و گرما و لطافت عدالت اجتماعی و بستر مناسب آن عصر و زمان است که دین و دنیای مردم، حیات انسانی و زندگی معنوی جوامع بشری، سر و سامان گرفته و همه چیز، جان تازه ‏ای خواهد گرفت.

محورهای عدالت در عصر ظهور

عدالت در تقسیم بیت المال

فراهم آوردن رفاه و آسایش و ایجاد شرایطی که در آن، آحاد جامعه جهانی کفاف زندگی داشته و از این ناحیه، اضطراب و نگرانی احساس نکند، در سرلوحه‏ برنامه‏های کاری حکومت حضرت مهدی(عج) قرار دارد. حضرت با توزیع عادلانه بیت ‏المال و درآمدها و نظارت دقیق به دستگاه ‏های اقتصادی حکومت، زمینه لازم برای رفاه و آسایش همگانی را فراهم خواهند کرد. در راه فقرزدایی و تأمین معیشت مردم، جدّیت و تلاش خاصی از سوی مأمورین حکومتی، صورت خواهد گرفت، به گونه ‏ای که ساکنان آسمانها و زمین، از شرایط به وجود آمده، راضی و خشنود خواهند شد.

در حدبثی از پیامبر صلی الله علیه و آله آمده است که فرمود: «به مهدی بشارتتان می‏ دهم. او به هنگام اختلاف مردمان از میان امت من، ظهور خواهد کرد و ساکنان آسمان ها و زمین از او خشنود خواهند شد. او مال را درست تقسیم می‏کند».⁹ در حدیث دیگری می‏خوانیم:«مهدی میان مردم، در تقسیم اموال، به مساوات رفتار می‏کند، به طوری که دیگر نیازمند و محتاجی یافت نمی‏شود».¹⁰

در حدیثی از امام علی علیه السلام می‏ خوانیم: «مهدی، قاضیان زشت کار را کنار می‏گذارد و دست سازش ‏کاران (رشوه بگیران) را از سرتان کوتاه می‏ کند و حکمرانان ستم پیشه را عزل می ‏نماید و زمین را از افراد پست و خائنین پاک می‏سازد.

عدالت در انتخاب افراد شایسته

یاران حضرت مهدی(عج) و افرادی که شایستگی و افتخار انتخاب برای خدمت‏ گذاری در حکومت جهانی آن حضرت را بر عهده خواهند شد، افراد سست عنصر و بی ‏اراده ای که دین را به دنیا بفروشند و برای احراز حفظ و نگهداری پست و مقام، به هر نیرنگی متوسل شوند، نخواهند بود؛ بلکه کارگزاران آن حضرت، افراد شایسته و وارسته ای خواهند بود که جسم و جان و روح و روان شان را در مدرسه عشق و ایمان، پرورش و صیقل داده‏اند و با تمام وجود، در خدمت آن حضرت قرار گرفته و شب و روز، برای پیش برد و اجرای برنامه‏های اصلاحی حضرت، تلاش و فعالیت خواهند کرد؛ افرادی که ترس از خدا، و پایبندی به تعهد و تکلیف، با گوشت و پوست و خون آنها عجین شده است. ایمان به خدا، عشق خدمت به جامعه بشری و کسب رضای امام زمانشان، روح و روان آنها را در خود گداخته است.

احادیث و روایاتی که ویژگی یاران پاک باخته حضرت مهدی(عج) را بیان می‏کنند، فراوان است؛ از جمله امام علی علیه السلام می‏فرماید: «به هوش باشید که مهدی زیباترین انسان ها در سیما و کامل‏ترین آنها در اخلاق و ارزش ‏های معنوی و انسانی است. هنگامی که قیام کند، یاران اصلی او که شمارشان ??? نفر و به شمار یاران پیامبر صلی الله علیه و آله در جنگ بدر هستند، همگی به سان شیرانی، از قرارگاه خویش خارج گشته و بر گرد آن گرامی، حلقه می ‏زنند. آنان به راستی به سان پاره آهنی هستند. اگر بر متلاشی نمودن کوه ‏ها تصمیم بگیرند، آنها را نابود می ‏سازند. آنان خدا را آن گونه که شایسته است به یکتای و یگانگی می ‏پرستند، شبانگاهان ندای دل‏ نواز نیایش و گریه های آنان از خوف خدا، به سان مادران جوان مرده، طنین‏ افکن است، شب زنده دارند و روزه گیران. از نظر معنوی و اخلاقی همه به سان هم هستند، گویی یک پدر و مادر آنان را پرورانده ‏اند و دل هایشان، لبریز از مهر و خیرخواهی... است. به هوش باشید که نام بلند آنان را می ‏دانم و از شهرهای ‏شان نیز آگاهم».¹¹

از سوی دیگر، اعمال و رفتار کارگزاران حکومت جهانی در عصر، ظهور، به شدت مراقبت خواهد شد. مأموران مخفی حکومت مرکزی، قبل از آنکه مردم را زیر نظر گیرند، به اعمال و رفتار کارگزاران حکومت می‏نگرند؛ زیرا اگر مجموعه‏ مدیران یک جامعه، صالح، عادل و متعهد باشند، منبع و خواستگاه اصلی تزریق شایستگی به رگ ها و شریان های کل جامعه، پدید خواهد گشت.¹²

در حدیثی از امام علی علیه السلام می‏ خوانیم: «مهدی، قاضیان زشت کار را کنار می‏گذارد و دست سازش ‏کاران (رشوه بگیران) را از سرتان کوتاه می‏ کند و حکمرانان ستم پیشه را عزل می ‏نماید و زمین را از افراد پست و خائنین پاک می‏سازد» ¹³و در جای دیگری از آن حضرت می خوانیم: «عمّال و کارگزاران حکومت‏های جور را بر آن همه کار بد که کرده ‏اند، مؤاخذه می کند»¹⁴ و در حدیث دیگری می‏خوانیم: «مهدی بخشنده است. او درباره عمّال و کارگزاران و مأموران دولت خویش، بسیار سختگیر است و با ناتوانان و مستمندان بسیار دل رحم و مهربان است».¹⁵

با سختگیری و اعمال روش دور از نرمش و چشم‏ پوشی درباره کارگزاران حکومت و مجریان امور، امام موفق می ‏شود، روش‏های عادلانه خویش را در جامعه جامه عمل بپوشاند و نمونه کامل و آرمانی حکومت و نظام دادگستر را به همگان بنمایاند و اصلی ‏ترین مشکلی را که همه حکومت ‏های بشری در طول تاریخ گرفتار آن بوده ‏اند، از میان بردارد. در دوران آن امام منجی، نخست از کارگزاران و دست ‏اندرکاران و همه مجریان امر، خواسته می‏شود که به موازین عدالت، پایبند باشند و به آن عمل کنند و این گونه است که این اقدام عملی مهم، از متصدیان امور به دیگران سرایت می‏کند. ¹⁶

در حدیث دیگر از امام صادق علیه السلام  چنین نقل شده است: «دنیا به پایان نخواهد رسید تا بزرگمردی از خاندان ما قیام نماید، او به سبک داود، حکومت و داوری خواهد کرد و از دلایل و گواهان نخواهد پرسید، حق هر کس را به او اعطا خواهد کرد»

عدالت در اجرای قانون

در طول تاریخ بشر، افراد زیادی بوده‏اند که در سخنرانی ها، کتاب ‏ها، مقالات و سروده ‏های خود، مطالب جالب، شیرین و مهیج درباره عدالت، برابری و مساوات گفته‏اند، نوشته‏اند و سروده‏اند، ولی همین سخنوران توانا و نویسندگان چیره ‏دست، شعرا و ادبای نامدار و متکلمان، فیلسوفان نامی، هنگامی که خود بر مسند قدرت تکیه زده و به پست و مقامی رسیده ‏اند و در میدان عمل و محک تجربه قرار گرفته ‏اند، برخلاف گفتار و نوشتار خویش، عمل کرده ‏اند.

امام علی علیه السلام در جمله‏ ای کوتاه این واقعیت تلخ را این گونه بیان می‏فرماید: «حق و عدل، وسیع ‏ترین میدان ها را به هنگام گفتن دارد، تنگ ‏ترین و مشکل ‏ترین میدان را در مقام عمل و اجرای قانون و دادن حق به صاحبان آن»¹⁷، اما در عصر ظهور حضرت مهدی(عج) اینگونه نخواهد بود؛ زیرا اوّلاً او معصوم و از هر خطا و اشتباهی منزّه است و ثانیاً با توجه به علم امامتی که خداوند به او داده است، چهره واقعی افراد جانی، ستمکار و قانون شکن را می ‏داند و می ‏شناسد. از این رو آن امام همام، برای استقرار نظام ارزشمند الهی و اصلاح جامعه و محیط امن و آرام، افراد جانی و بزهکار را شناسایی و تادیب خواهد کرد. حتی افراد و اشخاص که در خفا و پنهانی، مرتکب جرم و جنایت شده و به حقوق دیگران تجاوز کنند، حضرت مهدی(عج) آنان را شناسایی و به کیفر اعمال ننگین‏شان خواهد رساند و همین امر باعث می‏شود که افراد جانی و بزهکار، دست و پایشان را جمع کرده حتی در خفا و پنهانی هم، جرأت و جسارت گناه، معصیت، تخلّف و حرمت شکنی را نداشته باشند.

امام صادق علیه السلام می‏فرماید: «گاه اتفاق می ‏افتد که فردی در کنار مهدی ایستاده و سخن می‏گوید، که آن حضرت دستور می‏ دهد گردنش را به خاطر جنایت مخفیانه ‏اش بزنند و آنگاه است که در شرق و غرب عالم جنایتکاری نمی ‏ماند، مگر از آن پیشوای عدالت‏گستر و آگاه  حساب می‏برد».¹⁸ در حدیث دیگر از امام صادق علیه السلام  چنین نقل شده است: «دنیا به پایان نخواهد رسید تا بزرگمردی از خاندان ما قیام نماید، او به سبک داود، حکومت و داوری خواهد کرد و از دلایل و گواهان نخواهد پرسید، حق هر کس را به او اعطا خواهد کرد».¹⁹

همچنین از امام صادق علیه السلام نقل شده است که فرمود: «هنگامی که قائم آل ‏محمد قیام نماید، میان مردم به سبک داوود حکومت و داوری خواهد کرد و نیازی به دلیل و برهان ندارد. خداوند به او الهام کرده و او با علم و آگاهی خویش، داوری و حکومت می‏ کند و هر گروهی را از آنچه نهان می ‏دارند، با خبر می‏ سازد». ²⁰

حتی درباره قضات و نمایندگان که حضرت مهدی(عج) به نقاط مختلف جهان گسیل می ‏دارد، این گونه می ‏خوانیم: «هنگامی که قائم قیام کند، فرستاده ‏ای آگاه و پروا پیشه به هر منطقه و شهری گسیل می‏ دارد و به او می ‏گوید: برنامه کاری تو در کف دست توست، از این رو، هرگاه کاری برایت پیش آمد که راه حلّ آن را نفهمیدی و داوری در آن را نشناختی، به کف دست خود نظاره کن و آنچه در آن یافتی عمل نما.»²¹

با توجه به این احادیث می‏توان گفت، هر مجرم و گناهکاری که در خور کیفر باشد، امام مهدی(عج) بر اساس علم امامت خود، عمل کرده و حرمت ‏شکنان قوانین الهی و اجتماعی را به جزای اعمال ننگین‏ شان خواهند رساند و منتظر گواهی گواهان و اقامه‏ دلایل و مدارک از سوی مدعی نخواهد ماند و به سوگندهای دروغین، از سوی طرفین دعوا، توجه نخواهد کرد. آنچه حق و عدالت است، آن را ملاک قرار داده و براساس آن، حکم و داوری نموده و با اجرای دقیق احکام الهی، آزادی و امنیت به معنای واقعی کلمه را به جامعه جهانی عرضه خواهد کرد؛ امنیتی که در آن، جان، مال، ناموس، حیثیت و آبروی افراد حفظ خواهد شد و انسان ها، دیگر از ناحیه تضییع حقوق ‏شان، دلهره، اضطراب و نگرانی نخواهند داشت.

زهرا رضاییان- کارشناس گروه دین و اندیشه تبیان

---

?. اسراء: 81 و انفال: 7 ـ 8 .

?. انبیاء: 105 ـ 106 و قصص: 5.

?. توبه: 33 و صف: 7.

4. نور: 105 ـ 106.

5. نور: 55 .

6. منتخب الاثر، باب 43، حدیث 1، ص 379.

7. نهج البلاغه، خطبه 87.

8. بحارالانوار، ج 52، ص 362.

9. منتخب الاثر، ص 147.

10. بحارالانوار، ج 51، ص 88.

11. امام مهدی از ولادت تا ظهور ، ترجمه علی کرمی، ص 604.

12. رجوع به عصر زندگی، ص 57.

13. بحارالانوار ج 51، ص 120.

14. نهج البلاغه خطبه 138.

15. المهدی الموعود المنتظر، ج 1، ص 277.

16. عصر زندگی ـ آینده انسان و اسلام ـ، ص 59.

17. نهج البلاغه، خطبه 216.

18. غیبت نعمانی، ص 239، باب 13، حدیث 33؛ بحارالانوارج 52، ص 320.

19. بحارالانوار، ج 52، ص 32؛ بصائرالدرجات، ص 278.

20. بحارالانوار، ج 52، باب 27، حدیث 89، ص 339.

21. غیبت نعمانی، ص 319، باب 21، حدیث 8 ؛ بحارالانوار، ج 52، ص 365.

ر.ک؛ مرکز فرهنگ و معارف قرآن.