پای درس امام رضا علیه السلام

فلسفه بعثت پیامبران و به تبع آنان امامان علیهم السلام برای تربیت نفوس بشر و ارتقاء بخشیدن به مراتب عالی معنویت بوده است. لذا این بزرگواران پیوسته در آموزش مکارم اخلاق کوشا بوده تا انسان به مرتبه ای برسد که به مقام خلیفة اللهی نائل آید. حال که بشریت به بزرگترین بلای الهی دچار گشته و از فیض مستقیم امام محروم شده باید به ریسمان سنن نبی اکرم و فرمایشات اهل بیت علیهم السلام متمسک شده و در برابر فرامین و نصایح ایشان زانوی ادب زده و شاگردی نماید تا شاید راه را از بیراهه تمیز داده و به سعادت ابدی که همانا تحصیل رضایت حضرت حق می باشد، برسد.

عمل صالح و دوستى آل محمد

عن الرّضا علیه السلام :

لاتدعوا العمـل الصالـح و الاجتهاد فى العبادة اتکالا على حب آل محمد علیهم السلام ولا تدعوا حبّ آل محمـد علیهم السلام لامرهـم اتّکـالاً علـى العبـادة فـانـّه لایقـبل احـدهـمـا دون الاخر.

امام رضا علیه السلام فرمود :

مبادا اعمال نیک را به اتکاى دوستى آل محمد علیهم السلام رها کنید؛ و مبادا دوستى آل محمد علیهم السلام را به اتکاى اعمال صالح از دست بدهید، زیرا هیچ کدام از ایـن دو، به تنهایى پذیرفته نمى شود .(1)

پنج صفت مهم

عن الرّضا علیه السلام :

خمـسٌ مـن لـم تکـن فیه فلا تـرجـوه لشـىءٍ مـن الـدنیـا و الاخـرة من لم تعرف الوثاقة فى ارومته و الکرم فى طباعه والرصانة فى خلقه والنبل فى نفسه و المخافة لربّه .

امام رضا علیه السلام فرمود:

پنج صفت است که در هر کس نباشد امید چیزى از دنیا و آخرت به او نداشته باشید:

ـ کسى که در نهادش اعتماد نبینى

ـ کسى که در سرشتـش کرم نیابـى

ـ کسـى که در آفرینشـش استـوارى نبینى

ـ کسى که در نفسش نجابت نیابى

ـ کسى که از خدایش بیمناک نباشد.(2)

نتیجه رضایت از خدا

عن الرّضا علیه السلام:

مَن رَضى عن الله تعالى بالقَلیل مِن الرّزق رضَى الله منه بالقَلیل مِنَ العَمل. (3)

امام رضا علیه السلام فرمود:

هر کـس به رزق و روزى کم از خدا راضى باشد، خداوند از عمل کم او راضى خواهد بود.

برخورد مناسب با چهار گروه

عن الرّضا علیه السلام :

اصحاب السلطان بـالحَذر، وَ الصـّدّیق بـالتّـواضُع، وَ العدوّ بـالتّحـــرُز، وَ العامّة بالبشـر.(4)

امام رضا علیه السلام فرمود:

- از سلطان و زمامـدار دوری کن

- و با دوست با تواضع و فروتنی؛

- و با دشمـن بـا احتیـاط  و اجتناب؛

- و بـا مـردم بـا روى خـوش رفتار کن .

دیدار و اظهار دوستى با هم

عن الرّضا علیه السلام:

تزاوَرُوا تحـابـوا و تصـافحُـوا ولا تحـاشمـوا .(5)

امام رضا علیه السلام فرمود:

به دیدن یکدیگر روید تا یکدیگر را دوست داشته باشید و دست یکدیگر را بفشارید و به هم خشم نگیرید .

میانه روى و احسان

عن الرّضا علیه السلام:

علیکم بالقَصد فى الْغِنى وَ الْفَقر، وَ الْبرّ مِن القلیل و الکثیر؛ فان الله تبارک و تعالـى یعظم شقّة التـَّمرة حتـى یـَأتـى یـَوْم الْقیامة کجبل احـد . (6)

امام رضا علیه السلام فرمود :

بر شما باد به میانه روى در فقـر و ثروت ؛ و نیکى کردن چه کم و چه زیاد - زیرا خـداوند متعال در روز قیامت یک نصفه خرما را چنان بزرگ نمایـد که ماننـد کـوه احد باشد .

بهترین اعمال بعد از واجبات

عن الرّضا علیه السلام:

لیـس شـَىء مِـن اْلاعْمـالِ عنـد الله عزّوجلّ بعدَ الفـرائض أفضل مِن إدْخـالِ السُّرور علَى المؤمن. (7)

امام رضا علیه السلام فرمود:

بعد از انجام واجبات، کارى بهتر از ایجاد خـوشحالى براى مومن، نزد خداوند بزرگ نیست .

نتیجه خدمت به مؤمن

عن الرّضا علیه السلام:

مَـن فـرّج عن مـومـن فـرّج الله عَن قَلبه یـَوم القیامة.(8)

امام رضا علیه السلام فرمود:

هر کس اندوه و مشکلى را از مومنى بر طرف نماید خداوند در روز قیامت انـدوه را از قلبش بر طرف سازد.

حسن ظن به خدا

عن الرّضا علیه السلام :

أحسـن الظّن بالله فانّ مَن حسـن ظنّه بالله کان عنـد ظنّه ، وَ مَن رَضى باْلقَلیل مِنَ الرّزق قُبلَ مِنه الیَسیر مِن العمل، وَ مَن رَضى بالیَسیر مِن الحلال خفّت مؤونته و نعم اهله ، وَ بصّره الله دار الدّنـیا وَ دَواءهـا، وَ أخـرَجه منها سـالِماً إلى دارالسّلام.(9)

امام رضا علیه السلام فرمود:

به خداوند خوش بین باش، زیرا هر که به خدا خوش بین باشد، خدا با گمان خـوش او همراه است،

و هر که به رزق و روزى اندک خشنود باشد، خـداوند به کردار اندک او خشنود باشد ،

و هر که به اندک از روزى حلال خشنود باشـد، بارش سبک و خانـواده اش در نعمت باشد،

و خـداوند او را به دنیا و دوایـش بینا سازد و او را از دنیا به سلامت به دارالسلام بهشت می رساند .

بدترین مردم

عن الرّضا علیه السلام :

إنّ شـرّ النـّاس مـَن مَنع رفـدَه ، وَ أکل وحـدَه، وَ جلـدَ عبـدَه .(10)

امام رضا علیه السلام فرمود :

به راستـى که بـدترین مردم کسى است که یارىاش را ( از مردم ) باز دارد و تنها بخورد، و افراد تحت امرش را بزند .

حقیقت توکل

سئل الـرضـاعلیه السلام:

 عن حـد التـوکل؟ فقـال: أن لاتَخـافَ أحـدً إلاّ الله .(11)

از امام رضا علیه السلام از حقیقت تـوکل سـوال شـد، فرمـود: این که جز خدا از کسـى نترسى .

سلاح پیامبران

عن الـرضـا علیه السلام:

 انه کـان یقـول لاصحـابه: علیکم بسِلاح اْلانبیاء .

فقیل: وَ ما سلاحُ اْلانبیاء؟ قال: الدعاء .(12)

حضـرت رضا علیه السلام همیشه به اصحاب خـود مـى فـرمود: بر شما باد اسلحه پیامبران .

پرسیدند : اسلحه پیـامبـران چیست؟ فـرمـود: دعا .

صله رحم با کمترین چیز

عن الرّضا علیه السلام :

صِلْ رحمک وَ لَـوْ بشَربَة مِن ماءٍ، وَ أفضَل مـا تُوصل بِه الـرّحـِم کفُّ الاذّى عنها .(13)

امام رضا علیه السلام فرمود :

پیوند خـویشـاوندى را برقرار کنید گر چه با جرعه آبى باشد؛ و بهترین پیوند خـویشـاونـدى، خـود دارى از آزار خـویشـاونـدان است.

ویژگیهاى دهگانه عاقل

عن الرّضا علیه السلام :

لا یتـم عَقل إمـرء مُسلـم حتـّى تکونَ فیه عَشر خِصـال:

- اَلخیــرُ مِنـهُ مـأمــُول

- وَ الشّر منهُ مأمـُون

- یَستکثِر قلیلُ الخیر مِن غیره

- وَ یَستقل کَثیرُ الخیر مـِن نفسه

- لا یسام من طلب الحـوائج الیه

- ولا یمل مـن طلب العلـم طول دهره

- الفقرفى الله احبّ الیه مِن الغنى

- و الذّل فى الله احب الیه مـن العز فى عدوه

- و الخمـول اشهى الیه من الشهره

ثـم قال علیه السلام العاشرة و ما العاشرة؟

قیل له: ما هى؟

قال علیه السلام: لایرى احدا إلا قال: هو خیر منى و اتقى .(14)

امام رضا علیه السلام فرمود :

عقل شخص مسلمـان تمـام نیست، مگر ایـن که ده خصلت را دارا بـاشـد :

ـ از او امید خیر باشد

ـ از بدى او در امان باشند

ـ خیر اندک دیگرى را بسیار شمارد

ـ خیر بسیار خود را اندک شمارد

ـ هـر چه حـاجت از او خـواهنـد دلتنگ نشـود

ـ در عمر خود از دانش طلبى خسته نشود

ـ فقـر در راه خـدا از تـوانگـرى محبـوبتـر بـاشــد

ـ خـوارى در راه خـدا از عزت بـا دشمنـش محبـوبتـر بـاشــد

ـ گمنـامـى را از پـر نـامـى خـواهـان تـر بـاشـد

ـ سپس فـرمـود: دهمین چیست ؟

پس فـرمـود: کسی را ننگـرد جز ایـن که بگـویـد او از مـن بهتـر و پـرهیزکـارتـــر است .

دوستى با مردم

عن الرّضا علیه السلام:

التّودُّد الىَ النّاس نصفُ العَقل .(15)

امام رضا علیه السلام فرمود:

دوستى با مردم، نیمى از عقل و خرد ورزی است .

پاکیزگی

عن الرّضا علیه السلام :

مِن أخلاقِ الاَنبیاء التنظف .(16)

امام رضا علیه السلام فرمود :

از اخلاق پیـامبـران، نظافت و پـاکیزگــى است .

نتیجه کار خوب و بد

عن الرّضا علیه السلام :

الـمستتر بـالـْحسنه یـَعـدلُ سبعین حسنة، وَ الْمذیع بالسّیئة مَخذول، وَ المُستتر بالسّیئَة مغفوُر لَه .(17)

امام رضا علیه السلام فرمود:

پنهان کننده کار نیک ( پاداشش) برابر هفتاد حسنه است، و آشکار کننده کار بد سـر افکنـده است، و پنهان کننـده کـار بـد آمـرزیـده است .

سه ویژگى برجسته مومن

عن الرّضا علیه السلام :

لایکـون الْمُـؤمـن مُـؤمنـاً حتـى تکـون فیه ثلاثُ خصـال:

ـ سنّة من ربّه

ـ وسنّة من نبیّه

ـ و سنّة من ولیّه

فـَامّا السّنة مـِن رَبّه فکتمان سـرّه؛ و امّـا السّنة من نبیّه فمـُداراة النّاس؛ و امّـا السّنة مـن ولیّه فـاصّبـر فـى الْبـأسـاء و الضّـرّاء .(18)

امام رضا علیه السلام فرمود:

مـومـن ، مـومـن واقعى نیست، مگـر آن که سه خصلت در او بـاشــد:

سنتـى از پـروردگـارش و سنتـى از پیـامبـرش و سنتـى از امـامـش. اما سنت پروردگارش، پـوشاندن راز خود است؛ اما سنت پیغمبرش، مدارا و نرم رفتارى با مردم است؛ اما سنت امامـش، پس صبر کردن در زمان تنگدستـى و پریشان حالى است .

خوشی وعیش دنیا

سئل الامام الرضا علیه السلام: عن عیش الدنیا؟

فقال: سعة المَنزل وَ کثرةُ المُحبّین .(19)

از حضـرت امـام رضا علیه السلام دربـاره خـوشـى در دنیـا سـوال شـد، فـرمـــــود:

وسعت منزل و زیادى دوستان .

بخیل و حسود

عن الرّضا علیه السلام:

لیـس لِبخیل راحَة، ولا لِحَسـُود لذة ، وَلا لِملـوک وَفـاء، وَلا لِکَذوب مُــروّة .(20)

امام رضا علیه السلام فرمود:

بخیل را آسایشى نیست ، و حسود را خوشى و لذتى نیست ، و پادشاهان را وفایى نیست ، و دروغگو را مروت و مردانگى نیست.

پی نوشت ها:

1- بحار الانوار،ج 78، ص 348.

2- تحف العقـول، ص 446 / بحارالانوار،ج 78، ص 339.

3- بحـارالانـوار، ج 78، ص 357.

4- بحارالانوار،ج 78، ص 356.

5- بحارالانوار،ج 78، ص 347.

6- بحارالانوار، ج 78، ص 346.

7- بحارالانوار، ج 78، ص 347.

8- اصول کافى، ج 3، ص 268.

9- تحف العقول، ص 449.

10- تحف العقول، ص 448.

11- تحف العقول، ص 445.

12- اصـول کـافـى، ج 4، ص 214.

13- تحف العقول، ص 445.

14- تحف العقول، ص 443.

15- تحف العقول، ص 443.

16- تحف العقول، ص 442.

17- اصول کافى،ج 4، ص 160.

18- اصـول کـافـى، ج 3، ص 339 / تحف العقـــول، ص 442.

19- بحارالانوار، ج 76، ص 152.

20- تحف العقول، ص 450.